қызылжұлдыз — зат. астр. Түсі қызылдау болып көрінетін жұлдыз. Қ ы з ы л ж ұ л д ы з (Марс) бен Есекқырған (Юпитер) планеталарының аралығында толып жатқан астероидтар Күнді айналып жүреді (Х.Әбішев, Аспан сыры, 66). Олар Юпитерді (Есекқырған), Марсты (Қ ы з ы… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
шағыржұлдыз — зат. сөйл. Шолпан. Шолпанды қазақ жарықжұлдыз, ш а ғ ы р ж ұ л д ы з, тұлқатын деп те атайды (Х.Әбішев, Аспан сыры, 46, 50) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
таңжұлдызы — зат. астр. сөйл. Шолпан. Меркурий қазақтарға Т а ң ж ұ л д ы з ы деген атпен мәлім еді (ҚазССР тарихы, 2, 374). Қазақ Шабансарыны Т а ң ж ұ л д ы з ы дейді (Ә.Хасенов, Жат жазасы, 70). Орысша «Венера» жұлдызының қазақ тілінде Шолпан, Ақжұлдыз,… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
тұлқатын — зат. астр. х а л қ. шолпан жұлдызы. Шолпан жұлдызының Іңір жұлдызы, Т ұ л қ а т ы н, Ақжұлдыз, Өмірзая, Керуен жұлдыз деген нұсқалары бар (Қаз. этнограф., 2, 636). Шолпанды (Венера) қазақ жарықжұлдыз, шағыржұлдыз, т ұ л қ а т ы н деп те атайды (Х … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
сұлусары — зат. астр. Үркер шоқжұлдызының шеткерірек тұрған біреуі; әсем жарық жұлдыз. Сарғыштығына қарап С ұ л у л с а р ы н ы басқаларына қарағанда салқындау жұлдыз деп жобалауға болады (Х.Әбішев, Аспан сыры, 32). Үркерден бір жарым сағаттан кейін туатын… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
шытырман — I зат. Биік әрі ну болып қалың өскен өсімдіктер (ағаш, бұта, шөп т.б.). Малтабар Мәмше батырдың отауына жалаңаш қыратпен емес, жарқабаққа өскен ш ы т ы р м а н н ы ң бір қабат жиегімен барады. (С.Мұқанов, Аққан жұлдыз, 2, 43). Абадан белгі алған… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
қозы — I зат. астр. сөйл. Қой. Үркердің үстіңгі жағында тұратын, аса жарық емес қос жұлдыз бар. Оны – Тоқты, Қ о з ы немесе Қой, Қошқар деп те атайды (Х.Әбішұлы, Аспан сыр, 151). Сөздікте қамтылмай қалған кейбір астрономиялық атаулар бар. Олар: Қос… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
талқан — Талқаны таусылды. Қаза тапты, өлді, қайтыс болды. «Пәленбаймен тұрмыс құрады, пәленбайыншы жылдың пәленбай жұлдызында т а л қ а н ы т а у с ы л а д ы» деген жазуды да оқымадым (Қарақат тер., 127). Талқаны таусылмаған. Әлі де көретін жарық сәулесі … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
шөңкерілу — (Қост., Об.; Ақт., Ырғ.) төңкерілу, аударылу, омақа асу, тоңқалаң асу. Аттың үстінен ш ө ң к е р і л е құлады. Жүгі ш ө ң к е р і л і п қалды (Қост., Об.). Ортаға алаулата жаққан оттың жарығына бетін беріп, ш ө ң к е р і л е жүресінен отырған… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
айрап-жайрап — үст. 1. Апыр топыры шығып, қирап. Апасы Нәбирамен екеуі тойдан кейінгі а й р а п ж а й р а п қалған үй ішін жиыстырып жүр екен (Жұлдыз, 1973, 2, 53). 2. Бар мәзірін көрсетіп, ашық шашық. Тылтиған лыпасы төсі мен мықынын ғана жапқан ұзын бойлы… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
